NIEUWSBERICHT
Type 1 diabetes: van afweervergissing naar afleesvergissing
Type 1 diabetes: van afweervergissing naar afleesvergissing
Toen ik vanavond de berichten las van een fraaie doorbraak in het type 1 diabetes onderzoek door de onderzoeksgroepen uit het LUMC (Prof's Roep en Zaldumbide) moest ik even denken aan Monopoly: '..een vergissing van de bank in uw voordeel…u ontvangt €200,- ', maar dan in de zin van..een vergissing in het onderzoek in uw voordeel….u komt weer dichter bij de genezing….
Van Monopoly naar de beta-cel
Ons beeld van diabetes type 1 als 1) een afweervergissing waarbij 2) de insuline producerende betacellen allemaal het loodje leggen en 3) nooit meer terugkomen blijkt nog verder niet te kloppen. Geen van de drie 'oude visies' is nog heel. Het JDRF nPOD onderzoek toonde al aan dat de betacellen helemaal niet allemaal dood en weg zijn maar zitten ondergedoken. Onderzoekers (waaronder co-auteur Prof Eelco de Koning) lieten op meerdere wijzen zien dat betacellen ook kunnen terugkomen en 'groeien'. De laatste jaren het onderzoek daarbij van een afweervergissing naar een defect in de insuline-producerende beta-cellen en deze nieuwe gegevens geven daar een goed bewijs voor.
Geen afweervergissing maar wel een afweerreactie
Al jaren wordt er in de diabetes autoimmunologie gezocht naar het antwoord op de vraag waarom het afweersysteem dan een fout maakt. Zit het in de genen? Zijn er afwijkende afweercellen bij mensen met type 1 diabetes? Hoe dieper het immuunsysteem werd ontleed hoe meer duidelijk werd dat ergens 'iets' het afweersysteem op ander (verkeerde) gedachten moet brengen. Immers, op zich werkt het afweersysteem van mensen met diabetes type 1 prima, zo goed zelfs dat sommige taken beter werken dan bij mensen zonder diabetes type 1. Natuurlijk, er is bij type 1 diabetes een duidelijke afweerreactie: dat is te zien in het bloed (antistoffen), maar vooral in de pancreas: afweercellen trekken naar de betacellen toe en 'pesten' deze behoorlijk. Dus het artikel van Roep e.a. laat zien dat de afweervergissing niet de oorzaak is van type 1 diabetes, maar er is wel degelijk een afweerreactie tegen betacellen. Waar tegen is die reactie dan gericht en wanneer ontstaat die? Om deze twee vragen te beantwoorden nog even een stukje over immunologie en betacellen
Afweer en immunologie: antigenen en afweercellen
Elke afweerreactie in het lichaam wordt op een identieke manier door ons afweersysteem gemaakt en zijn (bijna) altijd gericht tegen eiwitten. Afweercellen kunnen stukjes eiwitten herkennen en dan vaststellen of ze 'eigen' of vreemd zijn. Zijn ze 'eigen' dan gebeurt er niets en wordt zo'n eiwitje getolereerd. Worden ze als 'vreemd' herkend dan zal een afweercel die dat ziet een hele reactie opgang brengen om van dat eiwit af te komen. Dat is maar goed ook want zo bestrijden we infecties door virussen en bacteriën. Vreemde eiwitten of stukjes daarvan worden antigenen genoemd.
Beta-cel antigenen
Ook voor de afweerreactie bij type 1 diabetes is een antigen/eiwit nodig dat afweercellen laat schrikken: een als vreemd herkend eiwit dat bij type 1 diabetes uit de betacel afkomstig moet zijn. Immers, daar richt de afweer zich tegen. Door zo'n als vreemd herkend antigen ontstaat een afweerreactie en voilà, type 1 diabetes komt op gang. Alleen konden we nooit vinden tegen welk eiwit nou die reactie oorspronkelijk het eerst begon. Later in het proces vonden we wel beta-cel-eiwitten die 'medeplichtig' waren, maar de boosdoener zelf was onbekend. Daarnaast was iedereen ervan overtuigd (nou ja iedereeen….) dat dit moest komen door een fout van de afweer. De betacellen waren toch van iedereen hetzelfde?
Betacel: geen onschuldige omstander
Nu blijkt steeds meer dat die aanname niet klopt en de betacel niet de ''innocent bystander' (onschuldige omstander) is, maar medeplichtige en misschien wel de boosdoener. Dat heeft te maken met het feit dat steeds duidelijker wordt dat deze cel een hoop 'gewone' zaken door die belangrijke taak om (veel) insuline te maken, niet meer kan. Insuline maken is het enige en de rest, zelfs een beetje voor zich zelf zorgen in tijden van spanning en stress, gaat 'm niet goed af. Dat maakt deze cellen uitermate gevoelig. Naast het feit dat betacellen dan 'een gewillig slachtoffer' voor afweercellen kunnen worden (betacellen kunnen afweerstofjes (cytokines, interleukines) ook niet goed opruimen), is ook al langer bekend dat er onder stress fouten in de eiwitproductie worden gemaakt. Juist het onderdeel van de betacel dat moet helpen om foutief aangemaakte insuline direct op te ruimen, werkt niet goed onder stress. Dit zogenaamde endoplasmatisch reticulum (ER) en Golgi systeem is een netwerk van kanalen en fabrieksonderdelen waar de betacel de insuline maakt. Er zitten vele stappen in dat productieproces: aflezen van de genetische code (DNA), maken van een blauwdruk (werkopdracht) van het insuline-eiwit (RNA), bouwen van het eiwit (uit losse aminozuren) volgens de blauwdruk (in het ER en Golgi), afwerken van het eiwit tot verpakbare insuline (in het ER en Golgi), inpakken in insulineblaasjes (in het ER en Golgi), transporteren naar de rand van de cel en uitstorten van insuline in de bloedbaan….. en dat allemaal in één cel waar je er gelukkig enkele miljoenen van hebt.
Afleesfout geeft 'vreemde eiwitten'
In de studie van Roep wordt aangetoond dat dit proces bij mensen fout kan gaan en tot type 1 diabetes kan leiden. Ten eerste laten de onderzoekers zien dat er in de omzetting van RNA naar een eiwit afleesfouten kunnen worden gemaakt die 'vreemde' stukjes eiwit oplevert. Als deze vervolgens bij het afweersysteem terecht komen worden ze als vreemd gezien en start een forse afweerreactie. In het bloed van mensen met type 1 diabetes (waaronder vrijwilligers die bij Diabeter worden behandeld) werden afweercellen gevonden (T-cellen) die direct dit 'vreemde' eiwit herkenden en een 'aanvalspatroon' ontwikkelden (CD8 T-cellen). In het laboratorium konden deze van patiënten afkomstige T-cellen in het lab gekweekte menselijke betacellen doden. Dit onderzoek toont hiermee een nieuwe 'manier' aan van hoe type 1 diabetes kan ontstaan. Doordat betacellen een fout maken in hun eiwit-huishouding ontstaan eiwitten of stukjes eiwit die het lichaam nooit eerder heeft gezien en die daarom direct een afweerreactie geven waar de betacellen zelf het slachtoffer van worden. Kortom, een afweerreactie door een afleesfout. Temeer daar ze niet goed voor zichzelf kunnen zorgen en gevoelig zijn voor zogenaamde ER-stress, worden ze snel een prooi van deze eigen afleesfout. Wat die ER-stress bepaalt? Dat weten we niet, maar erfelijke betacel aanleg, virussen, andere infecties en ons eigen grootste afweerorgaan, de darm met het zgn. microbioom (=bacterieflora), behoren tot de kandidaten.
Afweer: goed bedoeld, fout uitgepakt
Eigenlijk kun je dit vergelijken met een heel normale taak van de afweer: opruimen van 'vreemde' cellen. Onze afweer gebruikt hetzelfde mechaniek om ontspoorde cellen (tumoren) op te ruimen. Je kunt de afweer dus niet veel kwalijk nemen. Type 1 diabetes is dus nog steeds een ziekte met een afweerprobleem , maar van afweervergissing gaan we naar afleesvergissing.
En,… wat betekent dit voor mijn kans op genezing?
Dat is nog niet precies bekend. Ook weten we nog niet of dit ziekteproces bij alle mensen met type 1 diabetes precies zo verloopt. Immers, het blijft een aandoening met een grote verscheidenheid. Wel betekent dit onderzoek dat bij de lopende onderzoeken naar afweerbeïnvloeding goed moeten worden overwogen wat de rol van dergelijke behandelingen op de betacellen is en zullen onderzoeken naar antigen-therapie en vaccinaties aangepast en verbeterd kunnen worden. Ook komt in veel onderzoeken steeds meer naar voren dat de ER-stress van de betacellen wellicht op een andere wijze kan worden verminderd met nieuwe behandelingen. In elk geval zie ik dat door het herstellen van een vergissing in het onderzoek nieuwe voordelen voor een goede behandeling en genezing van type 1 diabetes ontstaan. En wees niet bang… deze versie van Monopoly wordt straks ook wereldwijd door veel onderzoeksgroepen gespeeld op weg naar echte genezing.
Kinderarts-diabetoloog
Diabetesonderzoeker: Verscheidenheid van type 1 diabetes
Over Diabeter: wij zijn een gespecialiseerd behandelcentrum voor type 1 diabetes. Onze missie voor onze meer dan 2000 (jonge) mensen met diabetes type 1 is: een toekomst zonder diabetescomplicaties. Alles in Diabeter staat in dienst van deze missie: onze gespecialiseerde artsen, onze ehealth, onze 24/7 bereikbaarheid en onze research.
