NIEUWSBERICHT
Ramadan: 7 tips voor een veilige diabetesregeling
Ramadan en diabetes: hou het veilig!
Bij Diabeter krijgen we regelmatig vragen over de Ramadan van mensen met diabetes type 1: ‘Ik wil graag meedoen, kan dat?’ of ‘Hoe pas ik mijn insuline(pomp) aan?’ Als je diabetes type 1 hebt en ondanks dat toch mee wilt doen, bereid je dan goed voor. Fatima Ait-Taleb is diabetesverpleegkundige bij Diabeter Schiphol en neemt zelf ook deel aan de Ramadan. Zij heeft al veel moslim(a’)s met type 1 diabetes begeleid tijdens deze bijzondere periode in het jaar. Zij geeft je waardevolle tips, maar eerst iets over de vraag die we de laatste tijd veel krijgen:
Achtergrond
Ramadan is de Arabische benaming voor de negende maand van de islamitische kalender. Marokkaanse moslims spreken van ramadan, de Turkse van ramazan. Voor 1.6 biljoen Moslims wereldwijd vormt dit een heilige periode, die in het teken staat van bezinning en spiritualiteit. Vasten tijdens de Ramadan is een van de vijf zuilen van de Islam en houdt in dat er tussen zonsopgang en zonsondergang geen voedsel of vocht wordt genuttigd. Nadat de zon is ondergegaan wordt het vasten tijdelijk verbroken en zijn er twee belangrijke eetmomenten: een rijke maaltijd na zonsondergang (Iftar) en een lichtere maaltijd voor de dageraad (Sahur). Doordat de timing van de Ramadan gebaseerd is op de maankalender, die met kortere maanden telt dan de zonnekalender, verschuift de vastenmaand ieder jaar met 10 tot 11 dagen. Voor landen verder van de evenaar betekent dit dat de duur van de dagelijkse vastenperiode varieert per seizoen en in de zomer kan toenemen tot maximaal 20 uur. De Ramadan duurt 29 tot 30 dagen en wordt traditioneel afgesloten met het Suikerfeest (Eid al-Fitr). Moslims bezoeken dan familie en vrienden en krijgen overal eten aangeboden. Het is niet gepast om niets te nemen.
Iedere gezonde en volwassen moslim is verplicht om te vasten tijdens de Ramadan. Voor een aantal groepen maakt het geloof echter een uitzondering, waaronder kinderen en chronisch zieken. Uitgangspunt hierbij is dat vasten niet mag leiden tot verslechtering van de gezondheid. De regel binnen de islam is dat chronisch zieken tijdens de Ramadan gebruik moeten maken van de dispensatieregeling. Toch zie je dat mensen met diabetes ondanks deze vrijstelling deelnemen aan de Ramadan. Ook kinderen en adolescenten met diabetes doen soms mee aan de Ramadan.
Een paar vragen aan Fatima, diabetesverpleegkundige bij Diabeter in Schiphol en Rotterdam:
“Wat zijn de risico’s van deelname aan de Ramadan door mensen met (type 1) diabetes?”
“Er zijn twee zaken die tot problemen kunnen leiden:
Er is door het andere eet- en leefpatroon geen goede afstemming meer tussen insuline en eten. Daardoor kun je een hypoglykemie krijgen. Dat gebeurt vaak overdag, door teveel insuline in vergelijking tot het vasten. Ook een hyperglykemie is een gevaar. Een hyper treedt vaker in de nacht op, na een uitgebreide Iftar maaltijd.” Een tweede risicofactor is een vochttekort, vervolgt Fatima: “Dat ontstaat als je door hogere bloedsuikers meer vocht verliest dan iemand die geen diabetes heeft. Als je wat uitdroogt werkt de onderhuidse insuline minder goed. Dan kan iemand met type 1 diabetes snel ontregelen en een gevaarlijke diabetische ketoacidose (DKA) ontwikkelen. Naast uitdroging en ontregeling kan er ook trombose ontstaan.”
“Waar moet je in ieder geval aan denken?”
Fatima: “Bespreek met je arts hoe je de insulinetoediening, of dat nu met injecties is of met de pomp, kunt laten passen bij het andere eetpatroon tijdens de Ramadan. Daarvoor hebben we dit lijstje gemaakt met 7 praktische handvatten:”
-
Verminder overdag, als je niet eet, de hoeveelheid basale insuline. Dat betekent bij een pomp dat je basaalstand met 10 tot 20% omlaag moet, als je hypo's houdt verlaag dan nog verder. Dat betekent bij pengebruikers dat de dosis langwerkend insuline meestal omlaag moet met ook minstens 10% tot 20%.
-
Meet overdag regelmatig (minimaal 4x per dag) en corrigeer hoge bloedsuikers met kortwerkend insuline. Pas deze correcties eerst voorzichtig toe, bijvoorbeeld met de helft, om zodoende ongewenste hypo's te voorkomen.
-
Het is niet veilig om met een mix insuline (bijvoorbeeld humuline 30/70) mee te doen aan de Ramadan: dan zijn er te grote risico's op hypo's. Voor mensen die een combinatie van langwerkend (levemir, lantus of tresiba) en kortwerkend (novorapid of apidra) insuline gebruiken, en voor mensen met een insulinepomp, is het beter mogelijk om mee te doen.
-
De ochtend- en avondmaaltijd bevatten meestal meer koolhydraten dan wat je normaal gesproken eet, waarschijnlijk is er dus meer insuline nodig. Blijf goed koolhydraten tellen.
-
De insuline/ koolhydraat ratio moet goed gecontroleerd worden omdat maaltijden op andere tijdstippen vallen; overleg met je behandelteam.
-
Intensief bewegen overdag geeft veel risico op het krijgen van een hypoglykemie.
-
Drink genoeg water op de momenten dat je drinken mag.
Gebruik je een mix insuline? Aan deze '3dd penners' adviseren we om ALTIJD contact op te nemen met je behandelteam. Verminderen zonder advies van je arts of diabetesverpleegkundige is hier gevaarlijk. Voor iedereen geldt: overleg tijdig met je team over de aanpak en ga niet zelf experimenteren!
“Zijn er nog tips over de maaltijden te geven?”
Fatima: “Gebruik de Sahur, de maaltijd vlak voor zonsopgang, en zorg dat die een lage glykemische inhoud heeft. Dat betekent met complexe koolhydraten (waar je lang mee doet) en met voldoende eiwit en vet. Hierdoor heb je een kleinere kans op glucosepieken en heb je minder snel honger tijdens de dag. Het is dus belangrijk de Sahur niet over te slaan! Drink hierbij ook voldoende.”
“De gerechten die gegeten worden bij de Iftar zijn soms zeer rijk aan (snelle) koolhydraten. Daardoor stijgt je bloedsuiker na de maaltijd en kunnen de hoge waarden vaak in de nacht aanhouden.” Maar het wordt soms als onbeleefd beschouwd om niet alle gerechten te proeven, hoe ga je daarmee om? Fatima: “Probeer om kleine hoeveelheden te nemen, langzaam te eten, goed te kauwen en zo mogelijk gerechten te kiezen met weinig koolhydraten, zoals soep, groente en yoghurt zonder suiker. Het is beter om gefrituurde gerechten te vermijden, en bij de bereiding niet te veel vet en kruiden te gebruiken. Zo voorkom je dat je maag of darmen gaan protesteren. In plaats van zoetigheid (de snelle koolhydraten die een piek in je glucosewaardes kunnen geven) kun je beter kiezen voor een paar dadels of een schaaltje yoghurt met fruit.”
Nog een laatste tip: bewaar een deel van de maaltijd of het nagerecht tot na het moskeebezoek en ga, indien mogelijk, te voet of met de fiets naar de moskee. Dit kan wat extra lichaamsbeweging en lagere bloedglucosewaarden opleveren.
Wat vindt Diabeter er eigenlijk van?
Tijdens de Ramadan verandert er veel: de tijd waarop je opstaat, de etenstijden, het aantal maaltijden, de hoeveelheid en verdeling van koolhydraten, tijd en hoeveelheid slaap en eventueel lichamelijke activiteit. Door deze veranderingen is de kans groot dat de glucosewaardes sterk gaan schommelen of diabetes zelfs ontregeld raakt als je hiermee geen rekening houdt.
Wij vinden vooral belangrijk dat áls iemand besluit met de Ramadan mee te gaan doet, dat dat dan goed besproken wordt en een goed plan van aanpak wordt gemaakt zodat deze periode ook veilig meegedaan kan worden. Meedoen met de Ramadan is niet verplicht als je type 1 diabetes hebt. Jonge kinderen en bij degenen bij wie de diabetes slecht geregeld is, zullen we afraden om mee te doen, omdat daarbij de medische risico's te groot zijn.
Ben je bij Diabeter onder behandeling? Meld je voornemen aan je diabetesteam van Diabeter, dan kunnen zij je een medisch advies geven over al dan niet deelname. Als ons team je deelname aan de Ramadan veilig genoeg vindt, dan zullen we je graag begeleiden en een goed plan maken voor de aanpassing van de insulinedosering. Vanaf vier weken voor de start van de Ramadan (dit jaar op zondag 5 mei) plannen we extra consulten met je in om je goed te kunnen adviseren en ondersteunen.
Over Diabeter: wij zijn een gespecialiseerd behandelcentrum voor type 1 diabetes. Onze missie voor onze meer dan 2400 patiënten met diabetes type 1 is: een toekomst zonder diabetescomplicaties. Alles in Diabeter staat in dienst van deze missie: onze gespecialiseerde artsen, onze ehealth, onze 24/7 bereikbaarheid en onze research.
Lees ook:
