Diabeter

Wat te doen bij een ernstige hypoglykemie

Door Henk-Jan Aanstoot, kinderarts en medisch directeur Diabeter

Op de ISPAD conferentie in oktober luisterde ik naar een onderzoek uit Noorwegen over het geven van glucose(gel) in de wang bij een hypo. Ze hadden nu eens goed onderzocht of het geven van een glucose(gel) in de wangzak bij mensen die door een hypo bewusteloos (dreigen te) raken eigenlijk wel leidt tot een stijging van de glucosewaarde. Ik hoor deze methode vaker, maar heb zelf geleerd dat dit niet werkt en zelfs gevaarlijk is. Je kunt namelijk bij bewusteloosheid de glucosegel in je longen krijgen met nare gevolgen. Maar er was nog geen goed wetenschappelijk onderzoek bij mensen naar gedaan. Dat is nu gedaan en wat blijkt: glucose wordt NIET via de mondholte opgenomen. Hoe dat zit en wat je dan wel moet doen bij een ernstige hypo lees je hier. Er gaat binnenkort iets veranderen door de komst van de glucagon neusspray. Een update.

Hypoglykemie: te lage glucosewaarde

Iedereen die met insuline wordt behandeld, leert dat een teveel aan insuline tot een gevaarlijk lage glucosewaarde kan leiden: hypoglykemie. Zonder glucose doen onze lichaamscellen het (na korte tijd) niet meer. De oorzaken van een hypo zijn niet alleen een teveel aan insuline. Ook is de reserveglucose in het lichaam dan op (of kan niet aangesproken worden), zijn er bijvoorbeeld te weinig koolhydraten gegeten, is er veel meer beweging geweest dan gepland of zijn er andere oorzaken als medicijnen en alcohol^[1].

Ernstige hypoglykemie: wat dan?

Een hypoglycemie (te lage glucosewaarde onder de 3.9 mmol/l) kan dus gevaarlijk zijn. Vooral je hersencellen zijn een grootgebruiker van glucose en een constante toevoer van glucose is hier van levensbelang. Gelukkig heeft ons lichaam waarschuwingsmechanismen, maar het kost even tijd voor die allemaal werken en bij (type 1) diabetes werken die soms niet allemaal even goed of op tijd. Het kan dus voorkomen dat een hypoglykemie wel gevolgen heeft voor de hersenen. Dan is iemands bewustzijn niet meer helder. Dat merk je bijvoorbeeld aan verwardheid, niet opletten, vreemd praten, staren en nachtmerries in de slaap. Ook is hij of zij niet altijd meer in staat om logische te dingen doen, zoals wat eten of een beker leegdrinken. Iemand kan nog verder onderuit gaan naar naar volledige bewusteloosheid, met ernstige verschijnselen als stuipen/convulsies. In zo'n geval van een ERNSTIGE hypo is er altijd hulp van anderen nodig om te voorkomen dat iemand nog verder in de problemen komt.

De glucosewaarde zegt niet alles!

Mensen vragen wel eens 'bij welke glucosewaarde raak je bewusteloos?'  Maar dat is niet goed te zeggen. Dat komt doordat een glucosewaarde in het bloed of op een sensor niet hetzelfde hoeft te zijn als de waarde in de hersenen. Ook de snelheid waarmee een glucosewaarde zakt is belangrijk: bij langzame dalingen herkennen mensen dat wel van momenten waarbij je opeens schrikt van hoe laag je eigenlijk al zit (of je kind) zonder dat je iets merkte. Andersom geldt dat hoe sneller de daling is, hoe sneller je het voelt. Ga dus nooit af op alleen de glucosewaarde bij het beoordelen hoe het met jezelf (of een ander) is: kijk vooral ook naar hoe jij je (of de ander zich) voelt en welke verschijnselen er zijn. En zorg er altijd voor dat  die hypowaarde van onder de 3.9 mmol/l weer snel kan stijgen¹.

Ernstige hypo: wat wel en wat niet doen!

Als er dus ernstige verschijnselen zijn zoals hierboven genoemd, dan kan iemand met een hypo deze niet meer zelfstandig oplossen. Er is dan acute hulp van buitenaf nodig. Het is uiteraard belangrijk dat die hulp weet wat er moet gebeuren. De behandeling van een ernstige hypo is afhankelijk van de mate van bewustzijn. Is iemand nog in staat te reageren en te slikken, dan kan het toedienen van een zoete drank (Dextro, Extran, limonade met suiker) of het nemen van glucosetabletten (Dextro) een belangrijke eerste stap zijn.

En wat heeft dit met het Noorse onderzoek te maken?

Er wordt wel gezegd dat je de honing, jam of glucosegel in de wang kunt stoppen van iemand die niet meer goed kan slikken of bewusteloos is. Glucose zou dan opgenomen worden in het bloed. Oude onderzoeken laten echter al zien dat glucose pas in de dunne darm (dus na de maag) in het bloed kan worden opgenomen. Bovendien kan vloeistof in de mond bij iemand die (bijna) bewusteloos is leiden tot verslikken, waardoor alles in de luchtpijp en de longen kan komen. Dat kan een longontsteking geven of acute benauwdheid. De Noorse kinderarts Lars Krogvold wilde de discussie over deze behandeling eens een keer stoppen. Samen met zijn team in Oslo vroeg hij 10 kinderen of ze mee wilden doen aan een onderzoek. Ze kregen allemaal terwijl ze een normale/lage glucosewaarde hadden, een hoeveelheid honing in hun wang die exact overeenkomt met de noodzakelijke hoeveelheid glucose bij een hypo. Alle kinderen hadden een glucosesensor en ook werd om de paar minuten een glucosewaarde in het bloed geprikt. Ze mochten de honing niet inslikken en deden ook een controleronde met nep-honing met zoetstof. En wat zagen ze?? Niets, de glucose veranderde helemaal niet. Glucose werd op die manier niet opgenomen. Glucose, in welke vorm dan ook, in iemands wang stoppen werkt dus NIET, maar is wel gevaarlijk.

Wat als je niet meer kunt slikken? Glucagon en 112!

Als de vroege symptomen niet tijdig opgemerkt of behandeld worden, kan het zijn dat het onmogelijk wordt om glucose in te nemen en iemand bewusteloos raakt of stuipen/convulsie krijgt Dan is het volgende nodig:

1. bellen naar 112 (immers bewusteloosheid kan ook de ademhaling belemmeren en je weet niet hoe lang de bewusteloosheid gaat duren).
2. een glucagon-injectie geven door een omstander/vriend/ouder. Glucagon verhoogt de bloedglucose snel door glucose vrij te maken uit de levervoorraad. Mensen met type 1 diabetes hebben zo'n glucagon noodkit in huis (koelkast).
3. Pas als de hypo over is en alles rustig is bel dan met het diabetesteam om over de glucoseregeling te spreken en evt direct aanpassingen te maken.

Kan dat niet makkelijker? Ja: een neusspray met glucagon

Het klinkt allemaal heftig en natuurlijk hopen we dat iedereen ernstige hypo's kan voorkomen. Maar als het toch noodzakelijk is dan is glucagon net als een veiligheidsriem in de auto: blij dat je 'm hebt. Inmiddels is er een glucagon neusspray ontwikkeld en getest. Dat is een neusspray die heel simpel werkt en een pufje glucagon afgeeft. Het Zorginstituut Nederland adviseert inmiddels positief over dit 'noodmiddel' (dat niet in de koelkast hoeft worden bewaard). Zodra het licht helemaal op groen staat hoort u daar meer over.