Diabeter

BLOG Dr. Henk-Jan Aanstoot, kinderarts Diabeter

Als je verteld wordt dat je kind type 1 diabetes (T1D) heeft verandert je leven als een donderslag bij heldere hemel. Na de schok van zo'n diagnose komt de eerste 'opvang' en kennismaking met de ruim 600 (!) items die je over deze aandoening in zo'n drie maanden leert. Als de eerste schokgolven geweest zijn, vraag je jezelf als ouders af 'waarom nu, waarom hij/zij?' Allerlei vragen komen naar boven. Een van de vragen die men vaak aan me stelt is de vraag of het niet komt door alle vaccinaties die kinderen krijgen.

Vaccinaties en type 1 diabetes: correlaties, relaties  en associaties

Ik kan me die vraag over vaccinaties en diabetes wel voorstellen. Sommige zaken lijken er mee overeen te komen: Sinds we vaccineren komt type 1 diabetes vaker voor, immunisaties en vaccinaties beïnvloeden de afweer en type 1 diabetes is immers een afweervergissing. Ook weten we dat de oorzaken van type 1 diabetes (T1D) waarschijnlijk al vroeg na de geboorte (of zelfs daarvoor al) liggen. Zouden die vaccinaties in de eerste maanden en jaren van het leven 'iets' met diabetes  kunnen doen….?

Er lijkt dus een correlatie (samenhang) of zelfs een associatie te zijn tussen type 1 diabetes en vaccinatie. Maar of er werkelijk een oorzakelijk verband is tussen deze twee lijkt gelukkig niet het geval. Deze maand publiceerden onderzoekers de resultaten van een grote analyse van alle studies over diabetes en vaccinaties. Ook deze studie toont dat er geen oorzakelijk verband, geen associatie, bestaat tussen vaccineren en het krijgen van type 1 diabetes in je leven (1). Vaccineren is veilig en geeft niet meer kans op type 1 diabetes. Hieronder wat meer over vaccinaties, T1D en deze studies.

Eerst even de voordelen van vaccinaties

Ik ben opgeleid als kinderarts in het Sophia Kinderziekenhuis in Rotterdam. Dit kinderziekenhuis is in 1863 opgericht. Daarvoor was er geen geneeskunde voor kinderen, alleen zorg tussen de ouderen. Vele kinderen werden in die tijd getroffen door de infectieziekten die we nu kunnen voorkomen met vaccinaties. Zelf ben ik niet meer de ernst en ellende van virusziektes als difterie polio en tetanus tegengekomen, maar heel vaak die van hemophilus en meningococcen. Vooral de laatste was een 'killer' en als je het al overleefde dan vaak met ernstige complicaties, amputaties en langdurige gevolgen. De vaccinaties hebben dus veel goeds gebracht. Maar kent die vooruitgang een prijs in meer type 1 diabetes?

Type 1 diabetes, virussen, bacteriën en wormen

Zoals gezegd komt type 1 diabetes de laatste 30 jaar steeds vaker voor en start op steeds jongere leeftijd. Die toename is niet te verklaren door genetische (erfelijke) veranderingen, dat zou generaties lang duren. Veranderingen van buitenaf (leefwijze, voeding, infecties e.d) zijn veel waarschijnlijker. Er is heel veel onderzoek gedaan naar dergelijke factoren, maar van geen enkele factor is ooit onomstotelijk aangetoond dat deze type 1 diabetes laat ontstaan. Dat zal ook te maken hebben met het feit dat er ongetwijfeld meerdere factoren een rol spelen en je bovendien op het moment dat je diabetes krijgt de ziekte eigenlijk al een tijd bezig is. Kinderen kregen vroeger veel infecties: bacteriën, schimmels, virussen, wormen, het was meer 'gewoon' dan bijzonder. Tegenwoordig 'schermen' we ze af door hygiene. Misschien krijg je daardoor een 'luie' afweer? En zouden vaccinaties juist dan niet verkeerd kunnen uitpakken of ook je afweer lui maken?

Alle onderzoeken bij elkaar: als ik me scheer….gaat de zon op

Er zijn inmiddels veel onderzoeken in veel landen uitgevoerd over de vraag of vaccins een rol zouden kunnen spelen bij het ontstaan van T1D.  De groep van Morgan (1) heeft al die onderzoeken samengebundeld en doorgelicht. Zo keken ze naar de gebruikte methode (of het onderzoek wetenschappelijke wel juist was uitgevoerd) en of de conclusies die getrokken werden wel juist waren. Immers, je kunt wel een associatie vinden, maar heeft het verband met elkaar? Als ik me in deze donkere wintermaanden scheer, gaat even later de zon opkomen. Een duidelijke correlatie! Maar is het een associatie en heeft het oorzakelijk met elkaar te maken? Ik denk het niet… 

Er bleken 23 publicaties over de rol en relatie van T1D en vaccinaties. Het ging in alle studies samen over 16 verschillende vaccins. Van 11 vaccins waren voldoende gegevens. Samen betroffen de onderzoeken 1,6 miljoen kinderen waarvan er 13.323 type 1 diabetes hadden gekregen. Er werd berekend hoe het relatieve risico was dat je na een vaccinatie type 1 diabetes ontwikkelde. Voor geen van de 11 vaccinaties werd een verhoogd risico gevonden. Na mazelenvaccinatie leek er zelfs een lager risico te bestaan, maar die verschillen waren statistisch niet significant.

Geen luie afweer, maar ook niet altijd het juiste vaccin

Vaccineren is veilig infecteren. Bij een vaccin geef je namelijk een infectie met een (aangepast) onderdeel van een virus of bacterie. Dat onderdeel geeft dus wel een infectie, maar de symtomen en gevolgen zijn minimaal. Deze 'kunstmatige infectie' zorgt er echter wel voor dat jouw afweer kennis maakt met zo'n stukje virus, het in het afweergeheugen zet en bij een volgende exhte aanval door het 'hele' virus snel een antwoord heeft tegen de infectie. Ik zou dat niet 'je afweer lui maken noemen', integendeel, je afweer moet echt aan de bak, maar 'je afweer slim maken'. Soms zijn virussen en bacteriën ook slim en veranderen ze onderdelen heel snel. Bekende voorbeelden zijn het griepvirus en de kinkhoestbacterie, daar veranderen de onderdelen van, waardoor het vaccin steeds moet worden aangepast. Natuurlijk kan het sporadisch voorkomen dat een vaccin bij iemand verkeerd uitpakt. Toch zijn er niet heel veel voorbeelden van bekend. Momenteel loopt een onderzoek over griepvaccinaties. Ook het mazelenvaccin is wel eens met autisme geassocieerd. Later bleek dat de onderzoekers  die dit claimden met de gegevens gefraudeerd hadden. Vaccineren is, zeker vanuit de medische zorg en in vergelijking met 100 jaar geleden, naar mijn idee een zegening.

Vaccinatie tegen type 1 diabetes?

Ik krijg ook wel eens de vraag of je een vaccin tegen de ontspoorde afweercellen kan maken? Ja dat kan. Dit wordt immunotherapie genoemd. Dergelijke methodes worden nu gebruikt om de afweer tegen cellen zowel te remmen (zoals bij T1D noodzakelijk is: de insuline makende beta-cellen moeten worden beschermd) als te versterken (zoals bij sommige vormen van kanker nu kan, waardoor de eigen afweer de tumor aanvalt).

Wereldwijd worden veel onderzoeken gedaan om dat in enigerlei vorm te maken. Je kan dat doen door speciale afweercellen (dendritische cellen) buiten het lichaam te 'herprogrammeren' en ze dan weer terug te injecteren als een vaccin, waarna ze de hele afweer herprogrammeren, zoals de opzet is in het LUMC onderzoek van Professor Bart Roep (zie dit Telegraaf-artikel: Diabetes straks te genezen). Daarover een andere keer meer.

Het  JDRF Biomarkeronderzoek gaat van start in mei 2016, 

Bibliografie

1. Morgan E, Halliday SR, Campbell GR, Cardwell CR, Patterson CC. Vaccinations and childhood type 1 diabetes mellitus: a meta-analysis of observational studies. Diabetologia. 2016;59(2):237-43.