Diabeter

Kinderen, corona en school: hoe zit dat als je kind (type 1) diabetes heeft?

In onze eerdere blogs zie je nog dat we erg voorzichtig waren als het over kinderen en corona ging. Gelukkig weten we inmiddels meer: er zijn weinig kinderen ziek geworden door corona, tot nu toe valt de impact bij kinderen en volwassenen met type 1 diabetes mee en de gegevens laten zien dat schoolbezoek weer kan, ook als je als kind  diabetes hebt. Hoe zit dat allemaal en waarom? Lees het in deze blog.

Coronavirus en COVID-19: de stand van zaken

Op 27 februari 2020 werd de eerste besmetting in Nederland gemeld met het Coronavirus (SARS-CoV-2). Sinds dat moment zijn de ontwikkelingen snel gegaan en zijn er (20 april) ruim 35.000 mensen positief getest op dit virus, zijn er zo'n 11.000 opnames in ziekenhuizen geweest vanwege het door dit virus veroorzaakte vaak ernstige ziektebeeld COVID-19 en is Nederland 'dicht' gegaan in een 'intelligente lockdown'. Desondanks zijn er tot vandaag (23/4), ruim 4100 mensen door de ziekte overleden, veelal oudere mensen. Tot op heden zijn er geen kinderen overleden. Er zijn zeker enkele kinderen ernstig ziek geworden en ook op de intensive care beland. Eenzelfde beeld vernamen we uit het buitenland in publicaties, contacten en een rondvraag door de internationale ISPAD groep (1-4).

Diabetes en coronavirus: een gevaarlijke combi... bij type 2 diabetes

Toch bleek er een relatie met diabetes en corona. Maar dat betreft eigenlijk alleen type 2 diabetes en oudere mensen. Al snel bleek dat ongeveer een kwart tot een derde van de mensen die op de IC belandde, ook diabetes had. Naast diabetes hadden ze vaak ook andere aandoeningen van hart-en vaten zoals hypertensie (hoge bloeddruk). In de Chinese en Italiaanse studies ging het om 20-35% van de patiënten (5, 6), in de eerste rapportage uit Nederland om vergelijkbare cijfers. 

Na de eerste fase waarin niet duidelijk was om welk type diabetes het ging, bleek uit Italiaanse, Spaanse en later Chinese cijfers dat dit type 2 diabetes betrof. Het lijkt erop dat de samenhang tussen IC-opname, overlijden en diabetes vooral zit in de leeftijd: bij de leeftijdsverdeling van de IC-patiënten past een dergelijk percentage aan diabetes. Anders gezegd, bij mensen met die leeftijd komt diabetes nu eenmaal zo vaak (20-40%) type 2 diabetes voor. In een eerdere blog bespraken we dit uitvoeriger.  Wel weten we dat een gestoorde glucoseregeling de ziekte nadelig kan beïnvloeden en het herstel vertragen.

En type 1 diabetes?

COVID-19 (de officiële naam voor de ziekte die het coronavirus SARS-Cov-2 geeft) is een ziektebeeld dat we nog niet goed kennen. Uit eerdere pandemieën en infectieperioden weten we dat een mindere of slechter glucoseregeling bij type 1 diabetes het ziektebeloop kan hinderen en zelfs verergeren. Daarom zijn mensen met chronische ziektes en aandoeningen allemaal in de  'verhoogd risicogroep' ingedeeld als wat bij andere uitbraken wordt gedaan en vergelijkbaar is met de adviezen voor vaccinaties. Wellicht zijn we hier erg voorzichtig geweest ten aanzien van Corona nu we vaststellen dat volwassenen met type1 diabetes niet of nauwelijks op de IC belanden vanwege COVID-19. Maar 'better safe, than sorry, geldt bij de nog steeds beperkte kennis over dit virus.

En kinderen met type 1 diabetes?

We hebben inmiddels een aantal mensen met type 1 diabetes gesproken die (bewezen) COVID-19 hebben doorgemaakt. Ze zijn hersteld, maar vaak behoorlijk ziek geweest. De eerste dagen hadden ze vaak het bekende probleem van hoge waardes bij de koorts en de infectie (zie hier voor meer informatie over wat te doen bij ziekte en diabetes) en in een latere fase wat eerder lage waardes en zelfs hypo's. Zie ook onze DiabeterUnited uitzending van 1 april. Er zijn bij Diabeter nog geen kinderen (<18 jaar) met COVID-19 gemeld. Het blijkt ook in Spanje en Italië dat er nauwelijks problemen zijn geweest met kinderen met type 1 diabetes en het coronavirus . Enkele kinderen werden ziek zoals bij een verkoudheid, maar opnames en benauwdheidsproblemen of erger kwamen niet voor. Wel moest in Italië enkele keren een kind worden opgenomen met nieuwe diabetes, ten gevolge van een vrij late diagnose. Dat kwam door vertraging in het zoeken en krijgen van medische hulp (ISPAD).

Bij kinderen verloopt een besmetting met het coronavirus (SARS-CoV-2) over het algemeen dus mild. Kinderen worden over het algemeen niet ziek of slechts kort en zeker niet ernstig ziek. Veelal is geen speciale behandeling nodig, anders dan ‘uitzieken’ en eenvoudige ondersteunende maatregelen (voldoende drinken, paracetamol, extra glucose metingen, aanpassen insulinedosis /pomp, extra contacten behandelteam). Er zijn gelukkig wereldwijd maar weinig kinderen bij wie de klachten zo ernstig verliepen dat een opname in een ziekenhuis of een IC-behandeling nodig was. Dat is overigens ook bij een influenza-epidemie soms ook het geval. Het lijkt er zelfs op dat we dan vaker kinderen (met en zonder een chronische aandoening) moesten opnemen dan nu tijdens de corona-pandemie.

Het milde beloop bij kinderen komt waarschijnlijk doordat de opeenvolging van ontstekingen die bij volwassenen tot uiteindelijk de zeer ernstige longproblemen kan leiden, bij kinderen nog niet ‘werkt’.

En nu naar school? Kan dat zomaar?

Ja, gezien bovenstaande zaken heeft de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde, mede naar aanleiding van de RIVM adviezen en op basis van de ervaringen en onderzoeken in andere landen het volgende advies uitgegeven (voor de gehele tekst klik hier). Diabeter volgt die adviezen:

---

Mijn kind heeft een onderliggende ziekte, hoeveel risico loopt mijn kind? 

Er zijn maar weinig ‘harde’ gegevens over kinderen met chronische ziekten zoals longaandoeningen, hartaandoeningen of afweerstoornissen (al dan niet door afweer verlagende medicijnen) die een coronavirusinfectie doormaken. Ervaringen van kinderartsen in China en Italië zijn echter ‘geruststellend’, in die zin dat het lijkt dat kinderen met onderliggende aandoeningen en ziekten niet zieker door het coronavirus worden dan door andere virussen. < Voor de meeste patiënten zijn geen extra voorzorgsmaatregelen nodig, anders dan de gebruikelijke adviezen die u eerder met uw arts voor dit seizoen heeft afgesproken en de adviezen die het RIVM geeft. In zeldzame situaties kan het mogelijk toch wenselijk zijn dat er een aangepast advies geldt. In die gevallen zal de behandelend kinderarts maatwerk leveren ten aanzien van het wel of niet naar school kunnen gaan. In alle andere gevallen kunnen kinderen naar school. 

Beloop bij kinderen met diabetes type 1 

 

In het document van de NVK ziet u dat dit voor vele uiteenlopende aandoeningen geldt. 

---

Over de genoemde (dreigende) ontregeling bij type 1 diabetes en het voorkómen daarvan hebben we in een eerdere blog geschreven. Belangrijk is regelmatig glucoses te meten bij ziekte, contact te houden met je team als er problemen met de regeling zijn (doe een upload!) en om een aantal zaken vooraf in huis te hebben.

Ik heb als ouder type 1 diabetes en mijn kind niet. Loop ik dan geen risico als m'n kind weer naar school gaat?

Kinderen kunnen een corona-infectie krijgen, maar zijn vaak nauwelijks ziek, soms gewoon onmerkbaar! Ja, kinderen kunnen infecties doorgeven aan ouderen, maar in het RIVM onderzoek en onderzoek in andere landen bleek dat dit in het geval van het coronavirus zeer weinig gebeurde.

Natuurlijk gelden daarbij altijd nog de regels: heeft een kind (of volwassene) koorts, verschijnselen van een luchtweginfectie en dergelijke (zie richtlijnen) dan is voorzichtigheid natuurlijk altijd geboden! Dat geldt ook ten aanzien van de school, maar ook je werk en in de supermarkt. En dat geldt voor wie dan ook in het gezin waarbij een partner dus eerder een bron voor infectie zal zijn dan een kind.

Het blijft belangrijk om 'corona-smart' te worden en te blijven, de regels te volgen en bijvoorbeeld op school te informeren naar infectieverschijnselen bij andere kinderen, leerkrachten en anderen. Omdat je als persoon met diabetes hoe dan ook in de risicogroep valt kun je bovendien op goede gronden dergelijke vragen stellen en zonodig maatregelen nemen. Bespreek dit met de school!

Ik ben onderwijzer in het basisonderwijs en heb type 1 diabetes. Is werken veilig voor mij?

Bovenstaande geldt ook als je voor de klas staat en zelf type 1 diabetes hebt. Je valt als persoon met diabetes hoe dan ook in de risicogroep, dus kun je op goede gronden dergelijke vragen stellen en zonodig maatregelen nemen. Zie onze uitzending over werk en corona en de websites van overheid, vakbonden en anderen . Daarin werd duidelijk gemaakt dat een werkgever ook voor een veilige werkplek moet zorgen.

Iedereen kan COVID-19 krijgen: maar doet m'n regeling ertoe?

Bedenk dat er geen enkele garantie is om nooit een corona-infectie op te lopen. De enkele 20ers en 30ers die ernstig ziek werden (of zelfs in enkele gevallen overleden) zonder enige chronische aandoening of ziekte laten zien dat dergelijke 'pech' bestaat. Die pech wordt gevormd door iemands afweersysteem. Daar kun je niets aan doen en staat los van chronische aandoeningen. 

Het enige waarvan we zeker weten dat het invloed kan hebben op beloop en herstel is een slechte glucoseregeling. Is dat aan de hand bij kind of volwassene dan is extra voorzichtigheid terecht. Maar dan hebben we het over bijvoorbeeld hoge HbA1c's, glucoses die niet of nooit onder de 12-15 mmol/l komen en in situaties waar er al complicaties van de bloedvaten zijn. Ook dan is een extra veilige houding verstandig. 

'Bijwerkingen' van COVID-19 en thuiszitten

Nu we een eerste stap zetten naar het 'unlockdownen' in Nederland is het belangrijk te realiseren dat we in een turbulente en bijzondere tijd leven. Dat kan op allerlei manieren een grote impact hebben op kinderen, ouders en andere volwassenen. Nu en in de komende weken/maanden en zelfs jaren. Het is daarom belangrijk om bij deze wijzigingen als het herstarten van school nog steeds goed op elkaar te letten. En eerlijk te spreken over angsten en gevoelens. Dat is soms moeilijk, maar belangrijk. Uiteraard zijn er professionals die daarbij kunnen helpen. Schroom niet daar naar te vragen.

We hebben wat algemene regels over de impact van Corona, de effecten en de stappen die je kunt maken gekregen van deelnemers aan de Diabetes United uitzendingen. Lees hier de tips van professor Frank Snoek en Dr. Giesje Nefs.

---

Bibliografie

1. Castagnoli R, Votto M, Licari A, Brambilla I, Bruno R, Perlini S, et al. Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2) Infection in Children and Adolescents: A Systematic Review. JAMA Pediatr. 2020.

2. Liu W, Zhang Q, Chen J, Xiang R, Song H, Shu S, et al. Detection of Covid-19 in Children in Early January 2020 in Wuhan, China. The New England journal of medicine. 2020;382(14):1370-1.

3. Rasmussen SA, Thompson LA. Coronavirus Disease 2019 and Children: What Pediatric Health Care Clinicians Need to Know. JAMA Pediatr. 2020.

4. Tagarro A, Epalza C, Santos M, Sanz-Santaeufemia FJ, Otheo E, Moraleda C, et al. Screening and Severity of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in Children in Madrid, Spain. JAMA Pediatr. 2020.

5. Fang L, Karakiulakis G, Roth M. Are patients with hypertension and diabetes mellitus at increased risk for COVID-19 infection? Lancet Respir Med. 2020;8(4):e21.

6. Zhou F, Yu T, Du R, Fan G, Liu Y, Liu Z, et al. Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective cohort study. Lancet. 2020;395(10229):1054-62.