Diabeter

Door Henk-Jan Aanstoot

Hand-, vinger-, pols en schouderproblemen verdienen extra aandacht bij mensen met diabetes

We kennen diverse voorbeelden van RSI: de tennisarm, golfers-elleboog, de muisarm, de sms-duim (of Gameboy duim), WhatsApp-vinger…… Afwijkingen en klachten die ontstaan na RSI: Repetitive Strain Injury. Dat is een blessure door een herhaalde belasting van een bepaald gewricht en/of spier. Dat kan forse klachten geven en vereist een juiste diagnose en een goede behandeling. Dat geldt ook voor een nieuwe beschreven probleem door RSI: de insulinepompvinger. Maar dit blijkt niet een losstaand probleem bij pompgebruikers.

Daar is (volgens een aantal onderzoekers) nog te weinig aandacht voor in onze behandeling en het onderzoek. En juist omdat met tijdige kennis en zorg veel te voorkomen is nemen we dit onderwerp 'onder handen' in deze blog.

Insulinepompvinger: uiting van een groter probleem bij diabetes

In het augustusnummer van het wetenschappelijke tijdschrift DIABETES TECHNOLOGY & THERAPEUTICS beschrijven Shannon Christen en collega's het verhaal van een 74-jarige man die 70 jaar type 1 diabetes heeft en sinds zo'n 20 jaar insulinepompen gebruikt. De recentste pomp was een Tandem T:Slim met basal-IQ technologie. Daarop moet je (net als vaak bij andere pompen op een knop drukken (T-knop) om het bedieningsscherm aan te zetten en ook op drukt voor een zgn. Quickbolus. Meneer gebruikt de knop ook 's nachts om het scherm aan te zetten, dat is handig, want hij is nachtblind (na retinopathie en-behandeling).

Hij kreeg steeds meer klachten van z'n linkerwijsvinger. Bij gebruik van de pomp hield hij die vast met z'n linkerhand en drukte op de T-knop met de linkerwijsvinger. Z'n rechtervingers gebruikte hij voor het bedienen van de pompsettings. Wegens steeds meer klachten en pijn ter plaatse van het tweede en derde vingerkootje van de linkerwijsvinger en steeds meer beperking van de linkerhand werd hij door z'n diabetoloog naar de handchirurg verwezen. Daar werd onder meer een röntgen-handfoto gemaakt, die afwijkingen en tekenen van osteoartritis aan het gewricht toonde. Met een operatie (arthroplasty) is het probleem bij hem verholpen. Zoals altijd bij RSI klachten werd in de revalidatiefase gewerkt om de beweging bij het pompgebruik te veranderen om nieuwe problemen te voorkomen.

Het lijkt een losstaande observatie, maar hand-, vinger-, pols en schouderproblemen verdienen extra aandacht bij mensen met diabetes en zeker bij type 1 diabetes!

Meer aan de hand bij diabetes

Het bovenstaande verhaal staat dus niet op zichzelf. Al lang is bekend dat diabetes gepaard kan gaan met bindweefselveranderingen. Bekend zijn de bij diabetes vaker voorkomende trigger-finger (haperende vinger) en de Dupuytren-hand (harde knobbels of draden aan binnenzijde hand).

Recente onderzoeken laten zien dat er naast deze aandoeningen, ook vaker hand/pols zenuwbeknelling en de hierboven genoemde osteoartritis van de wijsvinger voorkomen (1). Ook was bekend dat diabetes gepaard kan gaan met verminderde beweeglijkheid van de gewrichten (LJM: limited joint mobility), vooral bij hen die als kind type 1 diabetes ontwikkelden (2). Het is belangrijk deze wat minder bekende aandoeningen/complicaties te kennen en te herkennen.

Bidteken: bindweefselschade 

Een voorbeeld van die verminderde beweeglijkheid leerde ik toen ik student en arts-in-opleiding was. Bij slecht geregelde diabetes kwam het 'bidteken' voor. Dit 'prayer-sign' betekent dat als beide handen tegen elkaar worden gedrukt zoals bij bidden, de vingers (met name te zien aan de pinken) elkaar niet konden raken door bindweefselschade (zie foto). Dit bidteken zien we tegenwoordig in onze klinieken nauwelijks meer en dat heeft zeker te maken met de steeds betere glucoseregeling, betere insuline en techniek (3). Helaas wordt het nog vaak gezien in landen waar de diabeteszorg zich nog niet verder kon ontwikkelen. Het is een voorbeeld van 'versuikering' van bindweefsel, vooral van de pezen. 

Oorzaak: glucose en deels onbekend

De exacte oorzaken voor deze bindweefselproblemen weten we niet, maar het ontstaan heeft zeker te maken met de glucoseregeling. Bindweefsel zal in situaties van hogere glucosewaardes veranderen van structuur door versuikering van eiwitten, waardoor lichaamsonderdelen minder goed werken en beschadigende stoffen ontstaan zoals advanced glycation end-products, AGE's. Tja, een afkorting die versnelde veroudering doet vermoeden en dat is er in feite ook aan de hand. Let op: Dit zijn geheel andere problemen dan diabetische neuropathie en de voetproblemen die bij diabetes kunnen ontstaan en die veel meer te maken hebben met de bloedvaten en de doorbloeding van de benen/voeten.

Vaker een probleem, vooral bij type 1 diabetes

De genoemde aandoeningen/ziektes als trigger vinger, Dupuytren, carpal tunnel syndroom (CTS), ulnaris compressie, osteoartritis en beperkte bewegelijkheid komen ook voor bij mensen zonder diabetes, maar veel vaker bij mensen met diabetes.

In een groot bevolkingsonderzoek in Zuid-Zweden (2022: 1.1 miljoen deelnemers) werd gevonden dat mensen met type 1 diabetes acht keer zo vaak de genoemde handproblemen hadden (1). En het komt veel vaker voor bij vrouwen. In de grafiek zie je het voorkomen (prevalentie) bij mensen met type 1 diabetes (oranje), type 2 diabetes (grijs) en de mensen zonder diabetes (blauw). De onderzoekers concluderen dat deze klachten vaak voorkomen, soms hebben mensen een combinatie hiervan) en dat er meer aandacht voor nodig is, te meer daar preventie een belangrijke stap zal zijn.

In een ander onderzoek (4) bij 2245 mensen met type 1 diabetes (en 841 mensen zonder diabetes) in Denemarken werd naast naar de hand ook gekeken naar de schouder (frozen shoulder/capsulitis van de schouder/periarthritis humeroscapularis), ook een probleem dat vaker bij diabetes voorkomt. Daarbij werd gekeken of men nu of ooit van deze klachten last had. Ze kwamen eigenlijk tot dezelfde conclusies, een groter probleem dan men zich realiseert. Tussen een derde en de helft van de deelnemers had een aandoening van hand-schouder in enigerlei vorm en vaak meerdere. De onderzoekers stelden ook vast dat heel veel mensen met type 1 diabetes er op moment van het onderzoek al lang last van hadden zonder een goede oplossing/genezing. De klachten kwamen ook hier vaker voor bij vrouwen. Verder waren een lange duur van de diabetes/leeftijd, hoge BMI, langdurig hoog HbA1c versterkers van het risico.

Deze onderzoekers keken ook naar de impact van deze aandoeningen (5) van hand en schouder zoals het effect op het werk en kwaliteit van leven. Het werkverzuim door deze problemen was (procentueel) vergelijkbaar met mensen die deze aandoeningen hadden zonder diabetes. Maar de functionele/bewegingsbeperkingen die men door de aandoeningen had was bij type 1 diabetes veel groter. Kortom de aandoening was ernstiger. En de impact op de kwaliteit van leven (mentale gezondheid, stress etc) was eveneens veel ernstiger bij mensen met type 1 diabetes.

Educatie, preventie, aanpassingen en behandeling

Aandoeningen van de arm en hand kunnen behoorlijk lastig, pijnlijk en invaliderend zijn. Het is belangrijk te weten dat type 1 diabetes hier (mede) verantwoordelijk voor kan zijn en dat juiste diagnose en tijdige behandeling belangrijk is. Daarom is het belangrijk te weten dat dit voorkomt bij type 1 diabetes. Meer educatie hierover is belangrijk. Je kunt informatie over gewrichtsaandoeningen vinden en navragen bij de DVN  of bij je behandelteam. De genoemde aandoeningen zijn ook bekend bij je huisarts (zie bijv. thuisarts.nl) en ook bij fysiotherapeuten.

Heb je dergelijke klachten, bespreek, gezien de invloed ervan van deze aandoeningen op je werk, dagelijks leven en kwaliteit van leven, het met je behandelteam of vraag om aanvullend advies.

 

Bibliografie

1.  Rydberg M, Zimmerman M, Gottsater A, Svensson AM, Eeg-Olofsson K, Dahlin LB. Diabetic hand: prevalence and incidence of diabetic hand problems using data from 1.1 million inhabitants in southern Sweden. BMJ Open Diabetes Res Care. 2022;10(1).

2.  Rosenbloom AL. Limited joint mobility in childhood diabetes: discovery, description, and decline. J Clin Endocrinol Metab. 2013;98(2):466-73.

3.  Infante JR, Rosenbloom AL, Silverstein JH, Garzarella L, Pollock BH. Changes in frequency and severity of limited joint mobility in children with type 1 diabetes mellitus between 1976-78 and 1998. J Pediatr. 2001;138(1):33-7.

4.  Wagner S, Norgaard K, Willaing I, Olesen K, Andersen HU. Upper-Extremity Impairments in Type 1 Diabetes: Results From a Controlled Nationwide Study. Diabetes Care. 2023;46(6):1204-8.

5.  Wagner S, Norgaard K, Willaing I, Olesen K, Andersen HU. The impact of upper extremity impairments on work and everyday life of people with type 1 diabetes-A nationwide controlled study. Diabet Med. 2023:e15158.