Diabeter

Vandaag publiceerde het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet; Endocrinology and Diabetes een rapport van de DSense studie. Aan dit onderzoek deden negen deelnemers mee die al langere tijd type 1 diabetes hebben. Ze waren of zijn allen bij Diabeter onder behandeling.

Niels Wester, een van de deelnemers, aan het woord in deze video:"Een onderzoek gaat niet over een jaar, maar ik denk wel dat er een echte grote stap gezet is." LUMC-onderzoekers Prof. dr. Jaap Jan Zwaginga en Dr. Tanja Nikolic over de eerste resultaten: "Beter dan dat we nu gezien hebben kon het niet verlopen."

Fase 1: is het veilig?

Het betreft het zogenaamde eerste fase onderzoek van deze nieuwe therapie die door de teams van Prof Bart Roep en Prof Jaap-Jan Zwaginga van het LUMC is ontwikkeld. In een eerste fase onderzoek wordt gekeken naar de veiligheid van het middel. Belangrijk omdat dit een speciaal onderzoek is: een 'first-in-man' studie. Dat betekent dat er geen proefdieren worden gebruikt, maar dat het onderzoek direct met mensen uitgevoerd wordt. Deze immunotherapie vraagt namelijk om een specifieke manier van werken, waardoor onderzoeken in proefdieren niet gebruikt kunnen worden als basis voor conclusies. 

We zijn dan ook opgetogen dat deze eerste fase van de DSense studie zo goed verlopen is.

Er zijn drie conclusies:

• De methode is veilig gebleken 
• De afweer is niet negatief beïnvloed. Dat is zeker zeker nu met de corona-pandemie van belang
• Er zijn geen andere bijwerkingen. 

We zijn trots op de vele mensen van Diabeter die deelname hebben overwogen en de uiteindelijke negen deelnemers heeft opgeleverd, kanjers die dit durfden. Zo hebben zij en daarmee DIabeter een belangrijke bijdrage kunnen leveren, waarvoor dank! 

Vervolg: fase 2

Er wordt nu hard gewerkt aan een nieuwe studie: een fase 2 onderzoek. Wat in de eerste publicatie nog niet zo aan de orde kwam, zijn de effecten. We kunnen wel al iets aflezen uit de eerste fase en we zijn daar opgetogen over.

Er werd gezien dat de agressieve afweervergissing die mensen met type 1 diabetes in hun 'afweergeheugen' hebben en die gericht is tegen insuline-vormende bètacellen, gunstig kan worden omgevormd naar een 'tolerante' afweer.

Hoewel er slechts negen deelnemers waren, biedt dit goede perspectieven om nu het verdere bewijs te gaan leveren dat deze vaccinatietechniek kan worden gebruikt om de 'afweervergissing' te herstellen. 

Deze studie was mogelijk door de financiële steun van onder meer het Diabetes Fonds en Stichting DON die samen een subsidie voor dergelijk onderzoek op hadden gezet. Op hun websites vind je aanvullende informatie en filmpjes over het onderzoek. Het is nu zaak om de financiering voor de volgende fase rond te krijgen dus als u kunt, overweeg een donatie aan hun!

Kan ik mee doen?

Veel mensen geven aan mee te willen doen aan het vervolgonderzoek. Zoals in de filmpjes ook is aangegeven, zijn er bij dit onderzoek bepaalde voorwaarden om de studievragen goed te kunnen beantwoorden.  Hieronder een uitleg hoe dat in deze studie ging.

Hoe werd je deelnemer in DSense fase 1:

Er waren bij de eerste fase van het DSense onderzoek strenge criteria voor deelname. Dat is logisch bij deze vormen van onderzoek. Type 1 diabetes blijkt niet één aandoening, maar kent verschillende gedaantes. Je zoekt daarom mensen met vrijwel identieke aspecten qua leeftijd, duur van de diabetes, afweer (zgn. HLA type, afweerstoffen), beloop van hun ‘diabetescarriere’, de aanwezigheid of afwezigheid van nog eigen insulineproductie en de huidige diabetesregeling en gezondheid. In deze eerste studie mocht je bijv. zelf geen insuline meer maken. We zeggen wel eens gekscherend dat we het liefst een 9-ling met type 1 hadden gevonden, maar aangezien die er niet zijn, kiezen we mensen uit op zoveel mogelijk vergelijkbare aspecten. 

Van de 2500 mensen met type 1 diabetes die op het moment dat de studie ging starten bij Diabeter onder behandeling waren, waren er zo'n 150 een ‘mogelijke deelnemer. Daarvan bleven er uiteindelijk 11 over, waarvan er uiteindelijk 9 deel konden nemen in deze spannende eerste fase. 

Het juiste ‘merk’ afweer

Type 1 diabetes kan alleen ontstaan als je er de genen voor hebt. Die vatbaarheid is nodig, maar komt bij heel veel mensen voor. Het betreft met name een onderdeel (antenne) van het afweersysteem dat nauw betrokken is bij de opzet van een afweerreactie, het zgn. HLA molecuul. In de DSense studie gaat dat over het zgn HLA-DRB1*0401. Dit komt bij zo’n 60-70% van de mensen met type 1 diabetes voor, maar dus niet bij iedereen. Deze DSense vaccinatie werkt dan uiteindelijk ook alleen bij mensen met dit HLA. 

Op andere plaatsen op de wereld (London, Melbourne, Seattle, Kopenhagen) wordt overigens voor de andere HLA’s vergelijkbaar werk gedaan en vaccinaties ontwikkeld voor andere ‘merken HLA afweer’ en ook andere antigenen. Antigenen zijn moleculen die in staat zijn een reactie van het afweersysteem op te wekken, waarbij antistoffen worden aangemaakt. Hier was het antigen een stukje van het insulinemolecuul dat ontstaat als er een productiefout optreedt. Dat kan bijvoorbeeld als de bètacel onder druk staat en stress krijgt door bijvoorbeeld een infectie.

De volgende fase: meer patiënten, maar ook weer zgn. inclusiecriteria

Bij een volgende fase van DSense, nu met enkele tientallen deelnemers, zal het ook weer zo zijn dat zij aan een aantal criteria moeten voldoen om te kunnen deelnemen. In elk geval qua afweer, want deze vaccinatie werkt dus bij mensen met dat HLA-DRB1*0401 als 'merk' van hun afweerantenne. 

We zullen dan waarschijnlijk iets minder kritisch zijn en wellicht ook twee groepen maken: mensen die geen insuline meer maken en een groep waar nog een vleugje insuline productie bestaat, iets waarvan we al een aantal jaren weten dat dit bij een aanzienlijk deel van de mensen met T1D het geval is. Die eigen insuline is niet genoeg om je glucose te regelen, maar wel een teken dat er nog insulinecellen zijn. Wellicht speelt deze insuline-aanmaak een rol in de regeling van de eilandjes van Langerhans. Via het maken van twee groepen zou daar misschien meer over bekend kunnen worden.

We willen natuurlijk ook weten dat die betacellen niet benadeeld worden door het vaccin en vooral: hoe we ze weer beter aan de slag kunnen krijgen nadat ze zijn ‘geherprogrammeerd’ door de vaccinatie. 

Voor de volgende studie is daarom nu een nieuw protocol’ gemaakt door Dr Nikolic en prof Zwaginga en Prof Roep: wat willen we leren, hoe doen we dat en wat is er voor nodig? Dat wordt voorgelegd aan de medisch ethische toetsingscommissie. Vervolgens wordt het protocol definitief gemaakt en worden de definitieve regels gemaakt voor wie mee mag doen en wie niet. Dat laatste noemen we de inclusie- en exclusiecriteria. 

En, nogmaals, is er voldoende financiële steun voor het onderzoek? 

Dan komt het moment om vrijwilligers te zoeken. Welke klinieken doen mee?

Als we als Diabeter weer meedoen, kijken we op dat moment pas naar de gegevens in de medische dossiers: Wie is mogelijk deelnemer? Degenen die een ‘passend fase-2-plaatje’ hebben, benaderen we voor deelname. Wie daadwerkelijk wil deelnemen, wordt meestal eerst nog getest met aanvullend bloedonderzoek. Tenslotte blijven er dan deelnemers over die aan alle voorwaarden en eisen voldoen en daaruit komen uiteindelijk de deelnemers aan de volgende studie. Soms vallen mensen af door bijzondere zaken in hun leven zoals net geopereerd zijn, andere ziektes doorgemaakt, medicijnen die niet samen met de studie mogen, zwangerschapswens, etc. Dus meestal moeten we rekening houden met dat niet iedereen die mee wil en mag doen dat ook kan. Ook worden er in de tweede fase door meer mensen deelgenomen zodat als er mensen gaandeweg tijdens het onderzoek afvallen door welke reden dan ook, we toch een echt wetenschappelijk gefundeerd antwoord krijgen.

Rechtstreekse aanmelding niet mogelijk

Er is dus niet een ‘rechtstreekse’ aanmelding mogelijk of een wachtlijst. Deelname is puur op basis van vereisten voor het onderzoek. Pas in een derde studiefase wordt dat weer groter en breder opgezet naar enkele honderden mensen.

In elk geval zullen we iedereen bij Diabeter tijdig op de hoogte brengen bij nieuws over doorgang en de start van de fase 2. Wij kijken ernaar uit!

---

Meer lezen:

• Publicatie van onderzoeksresultaten op 6 mei 2020 in The Lancet Diabetes & Endocrinology.
• Diabeter draagt bij aan DSense-onderzoek Prof. Roep
• Diabeter en het DSense onderzoek