Diabeter

Door Dr. Henk-Jan Aanstoot, kinderarts en diabetesonderzoeker

Nieuwe onderzoeken laten zien dat, zoals eerder bekend, chronische ziektes kunnen bijdragen aan het verhogen van de kans om ernstiger beloop van COVID-19 te krijgen. We weten dat je niet sneller of makkelijker COVID-19 krijgt als je diabetes hebt, maar er zijn zaken die COVID-19 heftiger en gevaarlijker kunnen maken, vooral een hoge leeftijd.

Toch geeft het in december '20 verschenen artikel uit Schotland (Risk and risk factors for Covid-19 disease in people with diabetes) onrust over het feit dat hierin wederom wordt duidelijk gemaakt dat een hoog risico ook geldt voor bepaalde groepen mensen met type 1 diabetes. Zoals in het begeleidende commentaar van professor Coen Stehouwer (MUMC Maastricht) (1) wordt weergegeven, blijft een hoge leeftijd het belangrijkste risico.

Dit onderzoek maakt echter duidelijk dat andere factoren ook bijdragen. De onderzoekers willen de uitkomsten gebruiken om een beter risicoprofiel voor mensen met diabetes te kunnen maken waardoor je een beter advies kunt geven. Maar praten over risico's blijft lastig. Hoe zit dat nu met die risico's bij type 1 diabetes en wat kan ik ermee?

Het artikel in The Lancet 'Observational research on severe COVID-19 in diabetes'

---

Pandemie

In het afgelopen jaar beheerste het coronavirus ons leven. En nog steeds gaat de pandemie door. Inmiddels weten we gelukkig veel meer over dit virus en de ziekte COVID-19 die het geef. In februari 2020 kwamen er al snel onderzoeken uit die aangaven dat er een groter risico op een ernstig beloop en overlijden is een aantal bevolkingsgroepen.

Dat grote risico is wereldwijd gezien en in volgorde van belang (2): ouderdom, armoede, niet-blanke afkomst, overgewicht, mannelijk geslacht en mensen met chronische aandoeningen.

Die laatste categorie 'chronische aandoeningen' bevat veel ziektes die soms alleen, maar ook vaak samen voorkomen, zeker bij ouderen. Het gaat om schade aan hart- en bloedvaten (door hoge bloeddruk, hoog cholesterol, diabetische complicaties van hart-en bloedvaten), nierziektes, afweerziektes en dergelijke. Het lijkt alsof er een optelsom van zaken nodig is om een bepaalde 'gevarenzone' te bereiken. Heb je veel van die 'bouwstenen' dan bereik je sneller dat risico, maar ook zijn de 'bouwstenen' per onderwerp anders: bij de een groot, bij de ander klein.

Type 1 diabetes: risico neemt toe bij hoge leeftijd en complicaties

Ook werd in de eerste periode van de pandemie vanuit de onderzoeken in Italie duidelijk dat er veel mensen die op de IC belandden en/of overleden vaak diabetes hadden. Het bleek echter dat dit in Italië vrijwel uitsluitend type 2 diabetes betrof en dat er betrekkelijk weinig mensen met type 1 diabetes ernstig ziek werden. 

Net voor de zomer kwamen er echter berichten uit de VS (3, 4) en Engeland (5, 6) dat mensen met type 1 wel degelijk ernstig ziek konden worden. Opnieuw bleek dat de belangrijkste voorspellers voor ernstige ziekte en/of een slechte afloop de leeftijd was, samen met een langdurige slechte glucoseregeling en een lange diabetesduur. Het risico voor mensen met type 1 diabetes ouder dan 65 jaar met ernstig vaatlijden (complicaties), slechte glucoseregeling en lange duur (typisch voor type 1 diabetes) was zelfs iets hoger dan voor mensen met type 2 diabetes. Eerder berichtten we over deze bevindingen op onze website en in de Diabetes United uitzendingen.

Nieuwe Schotse data: type 1, type 2 en geen diabetes

Het onderzoek naar COVID-19 zit in een stroomversnelling. Met voor en nadelen, zoals Prof. Stehouwer aangeeft in zijn commentaar. Gegevens over het coronavirus en het COVID-19 ziektebeeld komen in een hoog tempo binnen. Maar er moet wel goed gekeken worden of de gegevens juist zijn voor de claims die een onderzoek maakt: betreft het alleen een bepaalde groep mensen? En zijn de gepresenteerde gegevens door te trekken naar de gehele bevolking?

Het onderzoek in Schotland heeft een heel groot voordeel, namelijk dat het de gehele bevolking betreft en alle mensen met diabetes. En dat levert belangrijke zaken op.  Zo bleek wederom dat dat veel mensen (een derde) die overleden aan COVID-19 ook diabetes hadden. Hoe zat dat nu qua aantallen? Ten eerste: men bestudeerde zowel mensen die overleden aan COVID-19 als de mensen die op de IC moesten worden opgenomen. Dit werd vergeleken met de rest van de bevolking.

Ten tweede heeft men in Schotland een goede registratie van diabetes en is er een algemene nationale databank met gezondheidsinformatie (ic -opname, COVID-19, diabetes, andere ziektes). Die bronnen maakten het mogelijk te zien dat er ten tijde van de eerste corona-piek:

• 319.349 mensen (= 5.8%)in Schotland hadden diabetes van de ruim 5 miljoen inwoners.
  Van deze mensen met diabetes belandden er 1082 of op de IC (ernstig ziek) of overleden aan COVID-19. Dat is 0.3%.
   
• Van Schotten zònder diabetes (5.143.951) belandden er 4081 op de IC of overleden (zeer ernstig). Dat is 0.1%.

Risicofactor = leeftijd en gezondheidsproblemen

1. Leeftijd:

De 0,3% betekent dat van de mensen met type 1 diabetes, 3 mensen op elke 1000 of overleden of op de IC belandden . Dit was echter per leeftijdsgroep verschillend. Onder de 39 jaar belandden er in totaal 5 mensen op de IC of overleden aan COVID-19 (2x type 1 diabetes, 2x type 2 diabetes, 1x geen diabetes), dat is 0.05% dus 5 op elke 10.000 mensen.
Het aantal loopt op met de leeftijd: 0.1% bij 40-50 jaar (1 op de 1000), 0.2% bij 50-70 jaar , 0.6% voor 70-80 jaar oud en 1.5% (15 per 1000) bij >80 jaar oud.
Dit zijn hogere risico's maar nog steeds 'genezen' dus de meeste mensen met type 1 diabetes + COVID-19 (gemiddeld bij 0.3% 997 van de 1000).

In figuur 1 van het artikel is dit weergegeven, maar dan niet in procenten, maar in risico. Te zien is dat dit risico tot het 60e jaar erg laag is en flink stijgt vanaf de leeftijd 70-79 jaar. Ook is te zien dat dit risico voor mensen zonder diabetes net zo goed stijgt (en vooral bij mannen) en gelijke tred volgt. De twee lijnen (diabetes en geen diabetes) lopen dicht bij elkaar, maar er is op alle punten een significant verschil.

 

2. Wat versterkt het risico verder?

Doordat er een grote dataset betrof, konden een aantal factoren worden onderscheiden die de kans op een IC opname of overlijden voor mensen met diabetes vergroten. De kans nam toe als men in de laatste 5 jaar ziekenhuisopnames had voor een ontregeling (diabetische ketoacidose) en ernstige hypo's, zaken die gerelateerd zijn aan de glucoseregeling. Hoe slechter de glucoseregeling hoe groter het risico. Ook gaven de aanwezigheid van complicaties (retinopathie, nierschade), hart- en vaatziekten en roken een groter risico net zoals de aanwezigheid van andere aandoeningen.

OK, dus wat moet ik nu doen?

Samengevat laat ook deze studie weer zien dat het risico om in ernstige mate COVID-19 te ontwikkelen waardoor je op de IC belandt of er door sterft, vooral bepaald wordt door de leeftijd (>70). Daarnaast zijn er nog zo'n 14 factoren die kunnen bijdragen, zoals de duur van de diabetes, geslacht, welk type, sociale context, aanwezigheid van complicaties en aanwezigheid van andere ziektes. En het is hiermee ook weer duidelijk dat niet iedereen met diabetes eenzelfde risico heeft op deze problemen.

Door alle risicofactoren in hun modelberekening te stoppen konden de onderzoekers eigenlijk voorspellen voor wie COVID-19 een groot risico was. Dat is voor een aantal zaken belangrijk.

Ten eerste voor als je al oud bent en (type 1) diabetes hebt. Dit model zou kunnen meehelpen om te bepalen of je aan nog striktere isolatie moet doen dan met de standaard maatregelen. In Engeland wordt zo'n 'shielding' beleid geadviseerd en opgezet voor mensen met een hoog risico.

Ten tweede laat dit zien dat tijdige en zo vroeg mogelijke vaccinatie voor mensen met diabetes beschikbaar moet zijn, vooral spoedig voor de oudere groep.

Ten derde laat dit zien dat met de komst van nieuwe behandelmogelijkheden als je COVID-19 eenmaal hebt opgelopen, deze ziekte-verminderende-middelen op basis van deze risicoberekening tijdig moeten worden toegepast in deze groep. Van een aantal van deze middelen weten we immers dat ze mensen uit de IC kunnen houden. Bij mensen met diabetes is dit dus des te belangrijker om dat tijdig te starten.

Het vervelende van spreken over risico's is dat het abstract blijft. Voor jou als mens met diabetes (of ouder van een kind) geldt veel meer de 'wet van de helft': je krijgt het wel of je krijgt het niet. Gelukkig is die kans dat je het krijgt of niet, net zo groot als voor ieder ander. Maar voorkomen is beter dan genezen, dus volg de maatregelen en houd je aan de regels. 

Heb je het gevoel dat jij met je type 1 (of andere vorm) diabetes een extra risico hebt of wil je daar meer van weten. bespreek dit dan met je behandelteam. Wil je je verder verdiepen, dan zijn de genoemde wetenschappelijke artikelen overigens ook zonder abonnement op medische bladen te downloaden.  Allle literatuur over COVID-19 wordt al sinds de start van de pandemie gratis ter beschikking gesteld door de medische uitgevers. 

Woensdag 20 januari om 19.30 u staat onze livestream in het teken van het coronavaccin en diabetes. Kijk hier mee en stel live je vragen!

---

Bibliografie

1. Stehouwer CDA. Observational research on severe COVID-19 in diabetes. The Lancet Diabetes & endocrinology. 2020.

2. Williamson EJ, Walker AJ, Bhaskaran K, Bacon S, Bates C, Morton CE, et al. Factors associated with COVID-19-related death using OpenSAFELY. Nature. 2020;584(7821):430-6.

3. Ebekozien OA, Noor N, Gallagher MP, Alonso GT. Type 1 Diabetes and COVID-19: Preliminary Findings From a Multicenter Surveillance Study in the U.S. Diabetes care. 2020;43(8):e83-e5.

4. O'Malley G, Ebekozien O, Desimone M, Pinnaro CT, Roberts A, Polsky S, et al. COVID-19 Hospitalization in Adults with Type 1 Diabetes: Results from the T1D Exchange Multi-Center Surveillance Study. The Journal of clinical endocrinology and metabolism. 2020.

5. Barron E, Bakhai C, Kar P, Weaver A, Bradley D, Ismail H, et al. Associations of type 1 and type 2 diabetes with COVID-19-related mortality in England: a whole-population study. The lancet Diabetes & endocrinology. 2020;8(10):813-22.

6. olman N, Knighton P, Kar P, O'Keefe J, Curley M, Weaver A, et al. Risk factors for COVID-19-related mortality in people with type 1 and type 2 diabetes in England: a population-based cohort study. The lancet Diabetes & endocrinology. 2020;8(10):823-33.