Diabeter

Nieuwe cijfers VS laten verband zien: maar niet 'de' oorzaak

Door Henk-Jan Aanstoot en Dick Mul (co-auteur)

 

In oktober 2021 schreven we deze blog over de relatie tussen COVID-19, het coronavirus en diabetes. Zoals daar gemeld zijn er een aantal zaken inmiddels duidelijk van dit nare virus waar we allemaal mee klaar zijn. Nieuwe gegevens uit de VS rapporteren afgelopen week dat gezonde kinderen (<18 jaar) een 2,5x verhoogde kans hebben om na het doormaken van COVID-19 diabetes op te lopen.

Hoe dit werkt is niet duidelijk: is dat een direct effect van het virus? Waren die kinderen al onderweg naar diabetes en krijgen ze het nu 'versneld'? En wat betekent dit, is een vaccinatie dan nu toch nodig voor kinderen? Zo ja, voor welke kinderen?

Vragen die opkomen als je dit bericht ziet en daarom hier een tweede deel over COVID-19 en diabetes: oorzaak en gevolg? Maar let op! Er is een verband gevonden, geen oorzaak. Mijn opleider professor Mu Bruining legde dat altijd zo uit: 'Als ik me scheer gaat de zon op…' Dat is in de winter eigenlijk altijd waar. Maar in de zomer….?' Er is in de winter zeker een verband, maar gaat door het scheren de zon op? En als ik me niet scheer… Kortom: ook hier is zeker belangrijk onderzoek gedaan dat nadere stappen en onderzoeken vereist. Bovendien kan COVID-19, zoals we al eerder beschreven, waarschijnlijk op verschillende manieren het ontstaan van diabetes beïnvloeden.

Hoe zat dat ook al weer?

Voor mensen met type 1 diabetes geldt dat een lange duur, diabetescomplicaties en een matige glucoseregeling, de grootste kans geven op de gevreesde vaatcomplicaties of overlijden door een besmetting met het coronavirus. Dat risico wordt groter naarmate er meer diabetescomplicaties zijn en als er overgewicht/obesitas en hypertensie (hoge bloeddruk) bestaat. Voor mensen met een goede diabetesregeling, korte duur en zonder ernstige diabetescomplicaties was dat risico nauwelijks hoger dan bij mensen zonder diabetes. Dit is dus een belangrijke boodschap voor kinderen met diabetes die (ook) goed geregeld zijn.

COVID-10/SARS-CoV-2 virus en ontstaan van diabetes

Zoals beschreven in de blog ontstond bij een aantal mensen na een aantal dagen COVID-19 ook hyperglycemie met waardes boven de 12 mmol/l, dus feitelijk diabetes. Bij een aantal van hen leek dat te komen door de stress en de medicijnen die ze kregen, maar niet altijd werden de glucosewaardes weer normaal en was er dus sprake van nieuwe diabetes. Of dit type 1 of 2 was is niet altijd al duidelijk. Ook mensen met type 2 diabetes bleken opeens geen of nauwelijks meer insuline te maken.

Covid-19/het SASR-CoV-2 virus zou zo op drie manieren diabetes kunnen uitlokken:

a) Diabetes-vervroeger door bij mensen die al onderweg waren naar (type 1 of type 2) diabetes, de betacellen verder uit te schakelen. Daardoor ontstaat diabetes vrij acuut ontstaat in het beloop van hun COVID-19.

b) Diabetes-versneller door bij mensen die onderweg waren om ooit diabetes te krijgen, de bekende 'druppel te zijn die de emmer doet overlopen'. Bij al een verminderde of uitgeputte insulinefabriek geeft ziek-zijn veel stress en dus veel stresshormonen. Ook psychische stress, koorts en de infecties vergroten de vraag naar insuline. Maar genoeg insuline maken lukt niet meer en de op handen zijnde diabetes 'breekt door' tijdens de COVID-19.

c) Diabetes-veroorzaker door directe aanval van het virus op de insulinemakende-betacellen. Deze laatste mogelijkheid zou in kunnen houden dat ook mensen zonder enig voorteken van of aanleg voor diabetes plotseling diabetes kunnen krijgen doordat hun insulinemakende betacellen uitgeschakeld worden door het SARS-CoV-2 virus. Zoals geschreven is daar inmiddels veel onderzoek naar gedaan maar geen definitief antwoord op te geven.

Nieuwe data VS: risico op diabetes (<18 jaar) lijkt groter na het doormaken van COVID-19

Het Amerikaanse Center for Disease Control (CDC)  publiceerde 7 januari 2022 een onderzoek waarbij gegevens van bijna 1,7 miljoen kinderen (0-18 jaar) werden gebruikt uit ziekenhuis- en verzekeringsgegevens van twee bedrijven die dergelijke gegevens verzamelen en analyseren.

Het  bleek dat in die groep en in de periode van maart 2020 tot juli 2021 er 937 kinderen diabetes kregen. Van alle 1,7 miljoen kinderen was van bijna 81.000 bekend dat ze COVID-19 hadden doorgemaakt en daarvoor medische zorg hadden gezocht. Ook werd gekeken naar kinderen die geen COVID-19 hadden gehad maar wel andere luchtweginfecties (404.465) als een 'controlegroep'. Er werd gevonden dat de kans op het krijgen van diabetes het grootste was in de groep die COVID had doorgemaakt. Een tweede conclusie was dat de diabetes meer dan 3 maanden na COVID-19 werd vastgesteld.

De kans wordt in dit onderzoek uitgedrukt in de zogenaamde hazard-ratio en die liggen voor alle COVID-19 onderzochte groepen (naar leeftijd, naar geslacht etc.) 1,3 tot 2,7x hoger dan de controlegroepen (die per definitie op 1.0 wordt gesteld).

Relaties, verbanden en oorzaken

Het onderzoek laat een relatie zien maar geen oorzakelijk verband. De schrijvers zijn zich daarvan bewust, evenals van andere nadelen van deze onderzoeksmethode. Zo was er geen duidelijkheid over type 1 of type 2. In de VS wordt namelijk type 2 diabetes bij 10 tot 40% van de nieuw gediagnosticeerde kinderen gevonden. Er waren ook geen gegevens over eventueel 'dragerschap' van het virus (wel besmet, maar niet ziek). Bovendien hebben de onderzoekers alleen gegevens van mensen die zorg zochten en waarschijnlijk ook verzekerd waren, iets dat ook niet voor iedereen in de VS mogelijk is. Dit onderzoek kon dan ook op veel kritiek rekenen, maar de aantallen deelnemers en de verschillen uit de groepen geven minstens aan dat we moeten blijven zoeken en opletten.

Wat kunnen we met deze informatie?

Hoewel dit onderzoek dus zeker geen bewijs is dat COVID-19 diabetes veroorzaakt en er aan het onderzoek allerlei beperkingen zitten, is het wel een belangrijke observatie.

• Ten eerste, alertheid: omdat we de relatie tussen COVID-19 en eventueel het krijgen van diabetes nu goed in de gaten gaan en moeten blijven houden. Meten we dat die risico's groter worden en duidelijker, dan moeten we denken aan tijdige diagnose en onderzoek bij kinderen die COVID-19 hadden.

• Ten tweede, bewustwording: denk bij kinderen aan de mogelijkheid van diabetes, ook na COVID-19. Nog steeds wordt bij kinderen met de bekende klachten (veel drinken, veel plassen, gewichtsverlies etc. en zelfs na het meten van een te hoge glucose nog te vaak afgewacht of zelfs eerst nog labonderzoek gedaan met dagen vertraging. Dat kan dodelijk zijn. 

• Tenslotte moeten we ons realiseren dat het antwoord op de vraag of COVID-19 diabetes veroorzaakt nog wel een tijdje onbeantwoord kan blijven. En voorzichtigheid is dan volgens mij geboden. Dus houd je aan de adviezen en maatregelen en overweeg vaccinatie / boosters bij iedereen waarbij dat mag en kan.

Hoop doet leven...

Er komen steeds meer stukjes van de COVID-diabetes puzzel op tafel, maar we zoeken nog naar het uiteindelijke plaatje. Recent werd duidelijk dat SARS-CoV-2, het coronavirus dat COVID-19 veroorzaakt, een nare rol kan spelen in het 'aanzetten' van autoimmuunreacties en waarschijnlijk daarbij de rol speelt van het verkeerd verwerken van eiwitten. Hierdoor komen er afvalproducten die het afweersysteem op hol jagen, vergelijkbaar met het eiwitstukje van insuline dat door Roep/Zaldumbide is gevonden en bij type 1 een prominente rol speelt. Hierdoor kan ons afweersysteem tegen eigen onderdelen gaan reageren (=auto-immuniteit). Het zou mooi zijn als verder onderzoek naar COVID-19 zo misschien ook het onderzoek naar type 1 diabetes en de oorzaken daarvan gaat helpen.

We wachten het af en ……hoop doet leven, ook nu ik me soms al weer scheer als de zon opgekomen is…

 

Meer lezen over COVID-19 en diabetes: